Ontwikkeling luchtkwaliteit

Menselijke bronnen van luchtverontreiniging zijn: verkeer, binnenvaart en havens, huishoudens– houtstook, industrie, landbouw en bouwmachines. Binnenlandse menselijke bronnen dragen 40% bij aan de luchtkwaliteit in Nederland. Buitenlandse menselijke bronnen dragen 36% bij. Natuurlijke bronnen en onbekende bronnen zijn verantwoordelijk voor de overige 24%. (factsheet RIVM)

Natuurlijke bronnen zijn onder andere: vulkanen, rook van bosbranden, stofstormen en gassen van vee (RIVM). In Velsen vormen bijvoorbeeld bodemstof en zeezout een belangrijke bron voor fijn stof. Klimaatverandering kan ook een negatieve invloed hebben op de luchtkwaliteit (RIVM). 

De aanwezigheid van schadelijke stoffen in de lucht zorgt niet automatisch voor een slechtere gezondheid. Dat heeft met een aantal zaken te maken. Belangrijk is hoe schadelijk de stoffen precies zijn, de concentraties in de lucht en de intensiteit van de blootstelling aan die concentraties. Zo bepalen de plaats van de uitstoot (bijvoorbeeld ver of dichtbij wonen) en weersomstandigheden (o.a. regen, bewolking en windrichting) in welke mate mensen met de schadelijke stoffen in contact komen. Daarnaast zijn persoonskenmerken van invloed op het ontstaan van gezondheidseffecten. Denk aan hoe fit iemand is en of iemand al bepaalde aandoeningen heeft.

De World Health Organization (WHO) onderzoekt de invloed van luchtkwaliteit en gezondheid en stelt op basis daarvan gezondheidskundige advieswaarden vast. Als concentraties in de lucht onder de advieswaarden blijven, is de kans op gezondheidseffecten kleiner. Maar ook dan is er kans op gezondheidseffecten. Zo is van fijn stof bekend dat het ook onder de gezondheidskundige advieswaarden tot negatieve gezondheidseffecten kan leiden.

Vanwege de effecten op gezondheid, heeft de EU voor enkele schadelijke stoffen ook wettelijke grenswaarden bepaald waar de EU-landen zich aan moeten houden. De EU-grenswaarden houden naast gezondheidseffecten ook rekening met economische en technische haalbaarheid.

De huidige EU-grenswaarden worden vanaf 2030 aangescherpt, zo besloot de Europese raad op 14 oktober 2024. De EU-landen hebben vanaf die datum twee jaar de tijd om de voorgestelde wettelijke normen in hun wetgeving op te nemen. 

De cijfers op deze pagina zetten we waar dat kan af tegen zowel  de gezondheidskundige advieswaarden van de WHO uit 2021, de huidige EU-grenswaarden als de voorgestelde EU-grenswaarden 2030.

Er zijn normen voor maximale gemiddelde concentraties in een jaar en voor het maximale aantal piekdagen in een jaar:

Maximale gemiddelde concentraties in een jaar

*: de WHO stelt dat er geen veilig niveau is voor benzo(a)pyreen (B[a]P). Als richtwaarde wordt 0,12 ng/m3 jaargemiddeld gehanteerd. De EU gebruikt een streefwaarde en niet een grenswaarde. 

n.v.t.: Geen EU-grenswaarde of WHO-advieswaarde

Maximale aantal piekdagen in een jaar. 

n.v.t.: Geen EU-grenswaarde of WHO-advieswaarde

Op de website van het Informatiepunt Leefomgeving staat meer informatie over luchtkwaliteitsnormen.

De EU stelt grenswaarden vast voor een aantal stoffen. Alle EU-lidstaten moeten aan deze EU-grenswaarden voldoen en ze moeten deze grenswaarden opnemen in hun eigen wetgeving. Voor de nieuwe voorgestelde grenswaarden 2030 geldt dat de lidstaten ze uiterlijk eind 2026 in hun wetgeving moeten opnemen. Nederland moet, net als de andere EU-lidstaten, uiterlijk in 2030 aan deze voorgestelde grenswaarden voldoen. Als lidstaten al eerder aan een EU-grenswaarde voldoen, dan mogen ze deze daarna niet meer overschrijden. Overigens spreekt onze wetgever sinds het intreden van de Omgevingswet niet (meer) van wettelijke grenswaarden maar van ‘Rijksomgevingswaarden’. 

De Europese normen voor luchtkwaliteit zijn mede gebaseerd op adviezen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

De WHO advieswaarden zijn strenger dan de huidige en de voorgestelde EU-grenswaarden 2030. Deze advieswaarden houden alleen rekening met gezondheidseffecten die optreden door een specifieke stof. Lidstaten zijn niet verplicht om aan deze waarden te voldoen.

De EU-grenswaarden houden naast gezondheidseffecten ook rekening met economische en technische haalbaarheid. EU-grenswaarden zijn daarom minder streng dan de WHO-advieswaarden.

Fijn stof is een verzamelnaam voor allerlei deeltjes die in de lucht aanwezig zijn. Bijvoorbeeld roet-, metaal-, zout- en zanddeeltjes. Sommige fijn stof deeltjes worden rechtstreeks uitgestoten in de lucht (primair fijn stof), andere deeltjes ontstaan in de lucht (secundair fijn stof) door chemische reacties van gassen, zoals ammoniak en stikstofdioxide. (bron RIVM). Ook benzo(a)pyreen en roet zijn onderdeel van fijn stof.

Via inademing komt fijn stof terecht in neus, de bovenste en onderste luchtwegen en in de longen. Hoe kleiner de diameter van het stof, hoe dieper dit de longen binnendringt. PM10 (fijn stof) kan bij inademen binnendringen tot in de bovenste luchtwegen, PM2,5 (fijn stof) tot in de diepere luchtwegen en ultrafijn stof kan tot in de longblaasjes binnendringen en hier in het bloed worden opgenomen (bron RIVM).

Het aantal schadelijke stoffen is zeer groot. Zo zijn er alleen al zo’n 2,5 duizend zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) (zie RIVM). Deze monitor toont er zes: stikstofdioxide (NO2), fijn stof (PM10 en PM2.5), benzo(a)pyreen (B[a]P), roet en zwaveldioxide (SO2). 

• Stikstofoxiden en fijn stof (als indicator van tal van schadelijke stoffen in de lucht) worden standaard genoemd als het gaat over luchtkwaliteit. Stikstofoxiden en fijn stof hebben de grootste gevolgen voor de gezondheid. De maatregelen in het Schone Lucht Akkoord (SLA) zijn daarom vooral gericht op het verminderen van deze stoffen.
• Het Schone Lucht Akkoord zet ook in op het verminderen van het schadelijke ammoniak. Ammoniak wordt vooral geproduceerd in de veehouderij en die is in Nederland relatief sterk vertegenwoordigd. In de IJmond is de veehouderij nauwelijks aanwezig. Om die reden zijn geen monitorgegevens van ammoniak opgenomen. 
• Benzo(a)pyreen is aanvullend interessant, omdat het een groot aandeel heeft in de kankerverwekkende eigenschappen van PAK (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) in de buitenlucht. De concentratie van benzo(a)pyreen wordt vaak gebruikt als maatstaf voor het effect van alle PAK's samen. 
• Roet komt deels via het verkeer in de lucht. Zwaveldioxide komt onder andere vrij bij houtstook. Deze stoffen geven daarmee aanvullend informatie over bronnen van luchtvervuiling waar inwoners zelf invloed op hebben. 

De Nederlandse overheid meet de luchtkwaliteit. Dit gebeurt met het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit of luchtmeetnet. Het luchtmeetnet telt 99 meetlocaties. Zeven van die meetlocaties staan in de IJmond.

Het RIVM keurt de meetresultaten van deze locaties goed en corrigeert ze waar nodig. De GGD-Amsterdam analyseert die (gecorrigeerde) resultaten voor de provincie Noord-Holland en publiceert de definitieve cijfers ieder jaar in een apart rapport voor de IJmond. De cijfers op deze pagina zijn, tenzij anders aangegeven, afkomstig uit deze IJmondrapporten.

Meer informatie over de meetmethode, kwaliteitscontrole en analyse staat in de bijlagen van de GGD-rapporten en op de website van het RIVM.

De luchtkwaliteit wordt ook op andere locaties en manieren gemeten. Zowel binnen als buiten de IJmond. Een voorbeeld hiervan is Hollandse luchten. Dit is een burgermeetnetwerk met meetgroepen op verschillende locaties in Noord-Holland.

Het RIVM volgt intensief hoe andere metingen gebruikt kunnen worden om de luchtkwaliteit beter te monitoren. Zie o.a. deze site van het RIVM: https://samenmeten.nl/.